Đền Bích Câu đạo quán

Bích Câu đạo quán lập từ cuối thế kỷ 15, nay được hiểu như cả khu đền thờ tiên ông Tú Uyên và chùa An Quốc. Xếp hạng: Di tích lịch sử văn hoá quốc gia (năm 1990). Địa chỉ: số 14 phố Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội. Toạ độ: 21°01’43"N 105°49’57"E, cách Hồ Gươm hơn 2km về hướng tây. Điểm dừng xe bus gần nhất: phố Cát Linh (bus 23, 25, 38, 49) hoặc Tôn Đức Thắng (02, 25, 41, 49).

Chùa An Quốc. Ảnh ©2015 NCCong

Đến thời Lê Trung Hưng, Đạo giáo suy thoái, phần lớn các đạo quán dần dần trở thành đền, chùa. Trong khuôn viên Bích Câu đạo quán cũng có thêm chùa và điện thờ Mẫu.

Quần thể này từ thời Nguyễn đến nay được hiểu như đền thờ tiên ông Tú Uyên, chùa An Quốc và điện Mẫu. Gần đây cả khu đã được đại trùng tu theo bức tranh cũ với các hạng mục xây dựng cạnh nhau trên diện tích 2.971m2, ở gần Quốc Tử Giám Hà Nội. Tòa nhà bên hữu hiện đang là một sân khấu triển vọng của Ca trù Thăng Long.

Các công trình lớn của khu di tích bao gồm: đền Tú Uyên, chùa An Quốc và điện Mẫu. Sau cổng tam quan tuy nhỏ nhưng độc đáo là một khoảng sân khá rộng nối liền đền Tú Uyên với chùa An Quốc (diện tích 202m2) bên tả và toà nhà đối xứng bên hữu.

Theo kiểu cách Đạo giáo, ở giữa sân đặt một hòn non bộ để chắn gió (bình phong giả sơn), trước sân lại có hai giếng hình tròn và vuông tượng trưng cho trời đất (thiên địa phong thuỷ). Cả ba toà nhà chính này đều nhìn về hướng nam và xây theo lối kiến trúc truyền thống hình chuôi vồ. Phía sau còn có hậu đường, nhà khách, vườn tháp và nhà Ni.

Theo truyện “Bích Câu kỳ ngộ”[2] trong đời vua Lê Thánh Tông (1442—1479) có chàng trai nhà nghèo tên là Trần Tú Uyên, chỉ dựng được một căn lều bên ngòi nước ở phường Bích Câu tạm làm nơi ăn học. Một hôm đi xem hội ở chùa Ngọc Hồ (tức chùa Bà Ngô, nay thuộc phường Quốc Tử Giám) chàng nhặt được chiếc lá đỏ dưới cây mẫu đơn, trên lá có ghi bài thơ:

Chính điện chùa An Quốc. Ảnh ©2015 NCCong

Một hôm, chàng về muộn đã thấy trên bàn có mâm cơm bày biện sẵn cho mình. Cho là sự lạ nên ngày hôm sau chàng bí mật rình xem mới biết cô gái xinh đẹp dịu hiền trong tranh bước ra. Tú Uyên từ chỗ nấp xuất hiện, cô gái không biến đi được nữa. Nàng thú nhận mình là tiên nữ, tên Giáng Kiều, có tiền duyên với chàng nên xuống trần cùng nhau kết nghĩa. Từ đó hai vợ chồng sống rất hạnh phúc.

Song được ít lâu Tú Uyên sinh ra phóng đãng, bỏ cả học hành. Giáng Kiều khuyên can không được, lại bị gắt gỏng nên tức giận bỏ về trời. chàng sống một mình hiu quạnh, buồn bã toan tự tử thì Giáng Kiều lại xuất hiện khuyên can chồng chú tâm học nghề thuốc cứu người. Tú Uyên nghe lời vợ học hành thành đạt, cứu chữa cho người dân quanh vùng.

Một lần, đất nước bị ngoại xâm, nhờ có tài trị khỏi bệnh cho tướng giặc Trà Toàn nên hắn rút quân, đất nước bình yên. Nhờ công lao ấy vua Lê Thánh Tông phong tặng “An quốc chân nhân” cho Tú Uyên. Về sau vợ chồng Tú Uyên—Giáng Kiều sinh hạ được một người con trai là Chân Nhi. Vào một ngày trời đẹp, hai vợ chồng từ bỏ cõi trần, cùng nhau cưỡi hạc bay về tiên giới để lại Chân Nhi tiếp nối công đức ở trần gian.

Tưởng nhớ mối duyên tiên và công lao của Tú Uyên, dân làng An Trạch, huyện Vĩnh Thuận tại phía tây nam ngoại thành (nay thuộc phường Quốc Tử Giám) đã xây dựng Bích Câu đạo quán để thờ tự. Hàng năm, dân ở đây mở hội vào mồng 4 tháng 2 âm lịch kỷ niệm ngày Tú Uyên đắc đạo, mồng 3/6 cúng tế ngày tiên ông về trời và 12/8 mừng lễ sinh nhật của ngài.

Sau nhiều năm chiến tranh loạn lạc, Bích Câu đạo quán bị cũ nát. Đời vua Gia Long, tổng trấn Bắc thành Lê Chất bỏ tiền riêng tu sửa lại. Trong thời kỳ cuối 1946 đầu 1947, quán từng là trụ sở của Ủy ban Kháng chiến Hà Nội. Khi đó, quán bị quân Pháp san bằng nhưng rồi lại được nhân dân địa phương khôi phục vào năm 1953.

Năm 1990 Bích Câu Đạo quán được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá quốc gia. Năm 2011—2012 quán đã được UBND TP Hà Nội cho trùng tu với kinh phí khoảng 43 tỷ đồng, hơn một nửa trong đó dành cho giải toả các hộ lấn chiếm.

Ngày nay đến Bích Câu đạo quán, du khách vẫn còn thấy bức vẽ chân dung Giáng Kiều do Viện Viễn Đông bác cổ tặng và một bức tranh khác mô tả quần thể di tích này vào thế kỷ 15, trông rất đồ sộ.